Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή χαρακτηρίζεται από την παρουσία ιδεοψυχαναγκασμών και καταναγκασμών.

Οι ιδεοψυχαναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις οι οποίες βιώνονται ως ανεπιθύμητες και ενοχλητικές.

Οι καταναγκασμοί είναι επαναληπτικές συμπεριφορές ή νοητικές πράξεις τις οποίες πραγματοποιεί το άτομο σε απάντηση των ιδεοψυχαναγκασμών ή με βάση κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται με πολύ σταθερό και άκαμπτο τρόπο. Ο σκοπός των καταναγκασμών είναι η μείωση του άγχους ή της ενόχλησης που αισθάνεται το άτομο. Ωστόσο, αυτές η συμπεριφορές ή οι νοητικές δράσεις δεν συνδέονται ρεαλιστικά με αυτό που είναι σχεδιασμένες να εξουδετερώσουν ή να εμποδίσουν ή είναι καθαρά υπερβολικές.

Έχουν περιγραφεί διάφορες μορφές ιδεοληψιών (κατά σειρά συχνότητας): ιδεοληπτικοί φόβοι (π.χ. για μικρόβια), ιδεοληπτικές σκέψεις (π.χ. φράσεις ή λέξεις που παρεισφρέουν στο μυαλό του ασθενούς), ιδεοληπτικές αμφιβολίες (π.χ. αμφιβολία εάν έκλεισε την πόρτα), ιδεοληπτικές παρορμήσεις (π.χ. μήπως βλάψει κάποιο παιδί, μήπως βλασφημήσει), ιδεοληπτικές πεποιθήσεις (που συνήθως περιλαμβάνουν μια μορφή σύντηξης της σκέψης με την πράξη) και ιδεοληπτικές εικόνες (συνήθως βίαιου, σεξουαλικού ή ανάρμοστου περιεχομένου). Όσον αφορά στους καταναγκασμούς διακρίνονται σε: επαναληπτικές πράξεις, τελετουργίες, καταναγκαστικοί έλεγχοι και αποφυγή. Αν και οι περισσότεροι ασθενείς έχουν ένα κύριο θέμα ιδεοληψίας / καταναγκασμού κατά την κλινική εξέταση, είναι αρκετά συχνή η συνύπαρξη και άλλων θεμάτων ηπιότερης ωστόσο έντασης.

Στο DSM V διακρίνεται επίσης ένας υπότυπος της ΙΔΨ διαταραχής, σχετιζόμενος με διαταραχή από χρόνια τικ, καθώς υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι αυτός μπορεί να έχει διαφορετική ηλικία έναρξης και διαφορετική ανταπόκριση στη θεραπεία.

Οι ψυχαναγκασμοί και οι καταναγκασμοί είναι χρονοβόροι ή προκαλούν σημαντική ενόχληση στο άτομο σε σημαντικούς τομείς της οικογενειακής, κοινωνικής, εργασιακής λειτουργικότητας και σχετίζεται με μείωση της ποιότητας ζωής.

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι εξίσου προβληματική και περιορίζει τη λειτουργικότητα, είτε είναι σημαντικού βαθμού, είτε είναι ήπια. Η σημαντικού βαθμού διαταραχή δημιουργεί μια ανικανότητα που μπορεί να παρατηρείται σε πολλούς τομείς της ζωής. Η ήπια και χρόνια παρουσία ενός ιδεοψυχαναγκαστικού μηχανισμού, μπορεί να αποβεί ύπουλη και να περάσουν πολλά χρόνια μέχρι να ξεσκεπαστεί και να μπορέσει το άτομο να συνειδητοποιήσει την ύπαρξη της, ώστε να κάνει κάτι για να την αντιμετωπίσει.

Για να τεθεί διάγνωση δεν πρέπει να σχετίζονται με λήψη ναρκωτικών ή άλλων ψυχοτρόπων ουσιών.

Αν παραμείνει αθεράπευτη, η πορεία είναι χρόνια, με υφέσεις και εξάρσεις. Τα ποσοστά ανάρρωσης στους ενήλικες είναι χαμηλά. Η έναρξη στην παιδική ηλικία ή στην εφηβεία, πράγμα πολύ συχνό, μπορεί να οδηγήσει σε δια βίου παρουσία ΙΔΨ διαταραχής. Στα παιδιά οι καταναγκασμοί διαγιγνώσκονται ευκολότερα από τους ψυχαναγκασμούς. Τα συμπτώματα στα παιδιά ποικίλλουν περισσότερο, ενώ είναι πιο σταθερά στους ενήλικες.

Οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων έχουν πρόσφατα ανασκοπηθεί από τους Mathisetal. (2011). Οι άνδρες εμφανίζουν μικρότερη ηλικία έναρξης, η οποία επίσης συσχετίζεται με συχνότερη συνύπαρξη χρόνιων τικς και βαρύτερη πρόγνωση. Οι άνδρες είναι πιο συχνό να εμφανίσουν ιδεοληψίες σεξουαλικού -θρησκευτικού περιεχομένου, καθώς και καταναγκασμοί συμμετρίας και τάξης, ενώ οι γυναίκες ιδεοληψίες μολύνσεων, με αντίστοιχους καταναγκασμούς πλυσίματος, όπως επίσης ιδεοληψίες φόβων ή παρορμήσεων, με επιθετικό – βίαιο περιεχόμενο.

Πρόκειται για μια διαταραχή που μπορεί να εμφανιστεί από πολύ μικρή ηλικία και έχει ενδιαφέρον η διερεύνηση πιθανών διαφορών στη φαινομενολογία. Σε κλινικές μελέτες συχνά εμφανίζεται υπεροχή των αγοριών, πιθανότατα λόγω μικρότερης ηλικίας έναρξης και βαρύτερης συμπτωματολογίας.

Αρκετές μελέτες σε κλινικά δείγματα ασθενών έχουν τεκμηριώσει τη συχνή συνύπαρξη άλλων ψυχιατρικών διαταραχών με την ΙΔΨ (συννοσηρότητα με κατάθλιψη/δυσθυμία, κοινωνική φοβία. διαταραχή πανικού, κίνδυνος εξαρτήσεων, διαταραχές πρόσληψης τροφής, σεξουαλικές διαταραχές). Η σχέση της ΙΔΨ διαταραχής με τη διπολική διαταραχή έχει γίνει αντικείμενο ιδιαίτερης προσοχής τα τελευταία χρόνια και μια σειρά μελετών επιβεβαιώνει ότι οι ασθενείς με ΙΔΨ διαταραχή έχουν σχετικά υψηλό ιστορικό συννοσηρότητας με διπολική κυρίως τύπου ΙΙ. Επίσης συχνά ανευρίσκεται ιστορικό ΙΔΨ διαταραχής σε ασθενείς με διπολική διαταραχή. Φαίνεται να υπάρχει κάποια συσχέτιση μεταξύ ιδεοψυχαναγκαστικών και ψυχωτικών συμπτωμάτων, αλλά η φύση της σχέσης αυτής είναι περίπλοκη.

Η ταυτοποίηση των συμπτωμάτων θα πρέπει να οδηγήσει στη διάγνωση της συγκεκριμένης διαταραχής και, συνεπώς, στην κατάλληλη και ειδική θεραπεία.

Η θεραπεία περιλαμβάνει φαρμακοθεραπεία ή/και ψυχοθεραπεία. Αν και κύριος γνώμονας για την επιτυχία της θεραπείας αποτελεί η επιτυχημένη διάγνωση και η συνεργασία του ασθενή με το θεράποντα ιατρό.

Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι:

Αντικαταθλιπτικά ή Αγχολυτικά – Αντικαταθλιπτικά
Μικρές δόσεις αντιψυχωτικών

Μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν:

Αγχολυτικά βενζοδιαζεπινούχα
Αγχολυτικά μη βενζοδιαζεπινούχα

Όσον αφορά στην ψυχοθεραπεία, η γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία είναι αυτή που έχει τη μεγαλύτερη επιτυχία στη θεραπεία.